Ga naar inhoud

De Beren van Erp

Erpse Beren: dat is sinds jaar en dag de bijnaam voor inwoners van Erp. Wat is de oorsprong van die naam? Heeft het te maken met een verhaal over een beer in de Erpse kerk, of zit de vork anders in de steel? Ontdek bijzondere volksvertellingen én de bizarre geschiedenis van criminele Erpse broers in de rariteitenkamer in 's-Hertogenbosch.

Dit verhaal maakt onderdeel uit van de serie Mysterieus Meierijstad

Vraatzuchtige beer
We beginnen met de fantasierijke volksvertelling over een beer die geva…

Erpse Beren: dat is sinds jaar en dag de bijnaam voor inwoners van Erp. Wat is de oorsprong van die naam? Heeft het te maken met een verhaal over een beer in de Erpse kerk, of zit de vork anders in de steel? Ontdek bijzondere volksvertellingen én de bizarre geschiedenis van criminele Erpse broers in de rariteitenkamer in 's-Hertogenbosch.

Dit verhaal maakt onderdeel uit van de serie Mysterieus Meierijstad

Vraatzuchtige beer
We beginnen met de fantasierijke volksvertelling over een beer die gevangen werd in de kerk van Erp. Dit verhaal gaat al generaties lang van mond tot mond. Het werd honderd jaar geleden op basis van die vertellingen door een onderwijzer op papier gezet. In de bossen rond Erp zou een beer hebben geleefd. Het vraatzuchtige dier maakte het de boeren in de omgeving knap lastig. Ook de koe van de pastoor, die in de tuin van de oude pastorie graasde, moest eraan geloven. Op een dag stelde de koster voor de beer de kerk in te drijven en hem daar te laten verhongeren. Met vereende krachten werd het dier opgedreven en werd de kerkdeur achter hem dichtgeslagen. Maar de beer klom door het kerkraam naar buiten en ontsnapte zo aan de hongerdood.

Kerkvensters en berenholen
Toen later in het dorp een nieuwe kerk werd gebouwd (bouwjaar van de huidige Sint-Servatiuskerk is 1843-1844), zouden de ramen uit voorzorg extra hoog zijn geplaatst, zo gaat het berenverhaal. Oud-pastoor Meuwese uit Erp tekende in 1955 nog een andere variant op. Hij noemt daarbij de Berenhuisplaats: een stuk land aan de huidige Achterdijk waarop vroeger het huis van de beruchte gebroeders 'de Beer' heeft gestaan. Op een nabijgelegen eikenwal stond een groepje bomen dat de naam Berenbosje droeg. Daar zouden in grote holen beren wonen. En de berenleiders zouden in de dorpen in de omtrek hun beren laten dansen. "Toch geloof ik niet dat dat verhaal steekhoudend is," merkt de Erpse pastoor op.

Bende boeven
Dan is er nog een derde verhaal: de opvallende geschiedenis van de gebroeders 'de Beer'. Hoewel dit verhaal tegenwoordig minder bekend is, berust dit wél op feiten. In het midden van de zeventiende eeuw woonde in Erp een familie Hendrix. Enkele zonen waren berucht vanwege hun schurkenstreken. Jan, Adriaen en Hendrik werden Beir of den Beir genoemd. Dat betekende mogelijk 'schreeuwlelijkerd', volgens dominee Hanewinckel omstreeks 1800. De benaming 'ongelikte beer' voor een onbeschoft iemand kennen we nu ook nog. 

Seer boosch en quaat
De 'Beren van Erp' pleegden diefstallen en moorden in de Meierij. Zo werd onder meer een lakenwinkel in Sint-Oedenrode beroofd en stalen ze in Schijndel en Wijbosch koperen ketels en linnengoed. Broer Adriaen bekende een moord en werd in 's-Hertogenbosch veroordeeld tot de doodstraf. Ook voor zijn broer Jan had een Bossche schepen (rechter) geen goed woord over: "Gevangene is een seer boosch en quaat en pernicceus (red: verderfelijk) mensch welcke ik om sijn quade feijten vuijt dievereijen op de gevangen poort heb geset." 

Skeletten in rariteitenkamer
Het is aannemelijk dat niet alleen Adriaen, maar ook zijn twee broers aan de galg eindigden. Daar eindigt echter níet hun verhaal. Na hun dood werden de Beren van Erp niet begraven. Hun skeletten kwamen terecht in de rariteitenkamer in de Vughterbinnenpoort in 's-Hertogenbosch. Daar was een bonte verzameling van zeldzame en merkwaardige voorwerpen tentoongesteld. Denk aan restanten van bijzondere dieren, Romeinse urnen en munten en het maliënkolder van luitenant Lekkerbeetje. En vermaard was daar de opstelling van de 'Beiren van Erp'. Hun skeletten waren aan een tafel gezet alsof ze zaten te kaarten. Daarbij stond een skelet van een waard met een glas bier in zijn hand. Het moet een bizar tafereel zijn geweest.

Tot op de dag van vandaag
Stephanus Hanewinckel, dominee uit Noordoost-Brabant, zag omstreeks 1800 de skeletten van de 'beiren van Erp' in de rariteitenkamer. Hij vermoedde dat de bijnaam Beren later 'geheel verkeerd en ten onrechte' op alle Erpenaars werd toegepast, omdat de criminelen uit Erp kwamen. Desondanks gaat deze bijnaam tot op de dag van vandaag rond. En daar zitten de Erpenaren helemaal niet mee, zo blijkt. Zo noemden ze eind vorige eeuw hun jongerencentrum 'Berenhol' en de natuurvereniging voor kinderen 'De Bosbeertjes'. De vervelende bijsmaak van de naam lijkt door de eeuwen heen gelukkig verdwenen.

---

Bronnen

Afbeeldingen

  • Een impressie van De Beiren van Erp, getekend in een uitgave van oud-pastoor Meuwese in 1955.
  • De oude kerk van Erp, getekend door Hendrik Verhees, 1788.
  • Een deel van de kaart van de Meierij, getekend door Hendrik Verhees, 1794. De stippellijn markeert de grens tussen de Meierij en het Land van Ravenstein. 
  • Een foto van de huidige Servatiuskerk in Erp.

Bekijk alle media

Contact

Hertog Janplein
Erp
Plan je route

vanaf jouw locatie

Ontdek meer over Mysterieus Meierijstad

Locatie

Ook interessant

Bekijk alle locaties
Ga terug

Deze website gebruikt cookies

Deze website maakt gebruik van cookies (Functioneel, Analytisch, Marketing) die noodzakelijk zijn om de website zo goed mogelijk te laten functioneren. Door op accepteren te klikken, geef je aan hiermee akkoord te gaan.

Ik wil mijn cookies handmatig instellen