“Een groter contrast met de oorlog bestaat niet”
Erp, vrijdag 22 september 1944. De Duitse luitenant Heinrich Schönemann beschrijft in een brief het landschap rond ‘t Hurkske. “Idyllisch, bijna als in een droom. Een groter contrast met de oorlog bestaat niet. Het is een genot om te leven.” Ondanks de verschrikkingen van de oorlog heeft hij oog voor de mooie dorpen en prachtige natuur. Een dag later belandt de luitenant in het Erpse bosgebied in een noodlottig vuurgevecht met Amerikaanse soldaten.
[Een kortere versie van dit verhaal verscheen in het Magazine 80 jaar vrijheid - herdenken en vieren in Meierijstad, september 2024.]
Hells Highway
Al ruim vier jaar gaat Nederland gebukt onder de Duitse bezetting. De bevrijding van Brabant is dichtbij. Operatie Market Garden is sinds zondag 17 september 1944 in volle gang. Boerdonk, Keldonk en vooral Erp zuchten sinds vrijdagmiddag 22 september onder de Duitse aanvallen van kampfgruppe Walther. Tussen Erp en Gemert wemelt het van de Duitse soldaten. Ze hebben opdracht om vanuit hier naar Veghel op te trekken. Om daar de opmars van geallieerde troepen op Hells Highway te stoppen.
Noodlanding
Ook in de lucht is het onrustig. Op zaterdagmiddag 23 september trekt een grote groep geallieerde vliegtuigen over deze streek. Volgeladen met manschappen, jeeps en geschut zijn ze op weg richting Nijmegen. Daar wordt de strijd om de Waalbrug gevoerd. Boven Brabant worden tientallen trek- en zweefvliegtuigen door Duits afweergeschut geraakt. Een waco-zweefvliegtuig maakt een noodlanding op Erps grondgebied. Het komt neer vlak bij de bosrand in ‘t Hurkske. De Amerikaanse bemanning had het niet slechter kunnen treffen. Ze zijn midden in vijandelijk gebied gestrand. Te midden van Duitse troepen en niet ver van de plek waar Duitse artillerie staat opgesteld.
Vuurgevecht
Het bataljon waarvan Heinrich Schönemann onderdeel is, krijgt opdracht om de gestrande Amerikanen aan te vallen. Er volgt een urenlang vuurgevecht. De Amerikanen hebben zich verschanst in greppels en zijn tot de tanden toe bewapend. De Duitse militairen moeten zich tijdens hun aanval blootgeven. In het vuurgevecht vallen vooral aan Duitse kant slachtoffers. Maar ook aan Amerikaanse zijde vallen meerdere gewonden. En als de munitie van de Amerikanen bijna opraakt, moeten ze besluiten zich over te geven.
Foto 1: Thomas Koehl (neef van Sergeant Condon) en Heinrich Schönemann (zoon van Leutnant Schönemann) ontmoeten elkaar in september 2022 in Erp. | Foto 2: Sergeant Billy Condon. | Foto 3: Leutnant Heinrich Schönemann.
Don’t shoot!
“Don’t shoot! We surrender!”, schreeuwt sergeant Billy Condon zo hard als hij kan. Hij legt zijn wapen neer en staat langzaam op, met zijn handen omhoog. Hij verwacht elk moment een kogel. Maar het blijft stil. De Duitsers komen langzaam dichterbij. Condon kan nauwelijks geloven dat het schieten uitblijft. “No one fired, although I’m sure their emotions were running as high as ours, if not higher, since I was confident that we had killed a few of their men.” Een Duitse officier antwoordt in vloeiend Engels: “Put down your weapons. For you, the war is over.”
Gesneuveld
De Amerikanen worden door de Duitsers krijgsgevangen genomen. Op dat moment is de Duitse luitenant Schönemann al zwaargewond afgevoerd. Hij is overgebracht naar een veldhospitaal, dat is gehuisvest in hotel De Keizer in Gemert. De verwondingen aan zijn longen blijken fataal. Op zondag 24 september 1944 sterft Heinrich Schönemann op 40-jarige leeftijd. Hij laat een zwangere vrouw achter en een zoontje van negen maanden: Heinrich junior. Samen met enkele gesneuvelde kameraden wordt Schönemann tijdelijk begraven bij de molen in Gemert. Enkele jaren later worden ze herbegraven in het Limburgse Ysselsteyn. De Duitse oorlogsbegraafplaats telt daar meer dan 31.000 graven.
Ontmoeting
Anno 2022 ligt ‘t Hurkske er vredig bij. In het bosgebied tussen Erp en Boerdonk wandelen twee oudere mannen. Het zijn Heinrich Schönemann junior (78 jaar, zoon van) en Thomas Koehl (74 jaar, neef van Billy Condon). Nazaten van de Duitse bezetter en Amerikaanse bevrijder die op deze plek in een vuurgevecht op leven en dood belandden. Beiden gingen op zoek naar het oorlogsverleden van hun geliefde familielid. Via heemkundekring Erthepe kwam een ontmoeting tot stand. Thomas vertelt over zijn oom, die getraumatiseerd raakte tijdens zijn krijgsgevangenschap. Heinrich vertelt over zijn vader, die hij nooit heeft gekend. Dankzij de verhalen van zijn moeder (die nooit hertrouwde) heeft hij zich alsnog een beeld van zijn vader kunnen vormen.
Foto 1: Michael en Thomas Koehl, Heinrich Schönemann junior en Marcel Hermes bij het graf van Leutnant Schönemann op 24 september 2022. | Foto 2: Jan Cornelis de Mik, Jan Kerkhof (heemkundekring Erthepe), Heinrich Schönemann (zoon van Leutnant Schönemann ), Sharon Goodwin-Jones (nicht van Flight Officer Alvin Jones) en Truett Goodwin bij het Rauwven te Erp, waar de glider een noodlanding maakte op 23 september 1944 (foto van 29 juni 2023).
Onderzoek
Jan Kerkhof, Jan de Mik en Marcel Hermes uit Boerdonk en Erp waren samen met andere inwoners nauw betrokken bij deze ontmoeting. Marcel is een kenner op het gebied van neergekomen vliegtuigen. Hij vertelt: “De gebeurtenissen rond deze glider vormen mogelijk het best onderzochte stukje oologsgeschiedenis in Meierijstad. Een groot deel van zijn leven zocht Heinrich Schönemann naar informatie over zijn gesneuvelde vader. Het bezoek aan de plekken waar hij zijn laatse uren doorbracht raakte hem zichtbaar. Een hele bijzondere ontmoeting voor alle betrokkenen.” Jan de Mik zoekt al jarenlang dag in dag uit onvermoeibaar naar vermiste soldaten uit de Eerste en Tweede wereldoorlog. Hij vond ook familie van de Amerikaanse bemanning van de glider die in Erp neerkwam. “Verhalen zoals deze zitten generaties lang in het dna van de betrokken families. En ze zijn nooit af. Er komen steeds meer lagen bij en het perspectief wordt breder.”
Monument
In de omgeving van Erp, Boerdonk en Keldonk zijn in de oorlogsjaren meer vliegtuigen neergestort. Zo kwamen in Boerdonk een Canadese Wellington bommenwerper, Britse Lancaster en Amerikaanse glider neer. Een monument aan de Bosscheweg in Boerdonk herinnert aan de omgekomen bemanningsleden. Op 22 september is aan het Rauwven een nieuw monument onthuld. Ter nagedachtenis aan het vuurgevecht rond het neergestorte zweefvliegtuig in ‘t Hurkske. Daarop staan treffende woorden in het Duits en Engels: “Het is altijd iemands vader, het is altijd iemands zoon.”
Bronnen:
- Boek Terugblik ter herinnering. De Tweede Wereldoorlog in Erp, Boerdonk en Keldonk. Verhalen van Antoon Verbakel. (pagina 140 tot pagina 144 en 158 tot 163).
- Artikel Brabants Dagblad, 23 september 2022, Peter van Erp: “Duitser en Amerikaan nu samen in Erp, waar hun familie elkaar op leven en dood bevocht in de oorlog”
- Document: Die Landung des amerikanischen WACO-Gleiters in einer Wiese bei „Het Hurkske“ in Erp in den Niederlanden am 23. September 1944. Broschüre hergestellt von Jan Cornelis de Mik
- Heemkundekring Erthepe en Stichting Cornelius van Boerdonk: Jan Kerkhof, Marcel Hermes, Jan de Mik
- Boek: Sojourn in Hell, Thomas Koehl en Billy Condon
Lees meer oorlogsverhalen uit Meierijstad
-
Geschiedenislessen komen tot leven
Geschiedenislessen komen tot leven
In groepjes fietsen leerlingen van het Elde College door Eerde, Sint-Oedenrode en Schijndel. Ze zijn door hun geschiedenisdocent op pad gestuurd. "Hoe persoonlijker de verhalen, hoe enthousiaster de leerlingen."
-
Een onderbelicht verhaal
Een onderbelicht verhaal
Meer dan 800 Ollanders verlieten in de nadagen van de oorlog op last van de Duitsers huis en haard. Wie het waagde om terug te keren wachtte een kogel. Een onderbelicht stukje dorpshistorie.
-
De bevrijders van Schijndel
De bevrijders van Schijndel
Dirk Paagman schreef het diepgravende boek De Bevrijders van Schijndel. In zijn zoektocht naar beeldmateriaal stuitte hij op een wel heel bijzondere foto, gemaakt bij Huize Lidwina. "Toen ik deze foto zag werd ik knettergek."
-
Ik voel me geen held
Ik voel me geen held
Ruud Geboers uit Sint-Oedenrode is tweemaal uitgezonden naar Afghanistan. "De plek waar je opgroeit is van groot belang voor wat je denkt en wat je beweegt. Het is goed om je dat te realiseren."
-
Vrijheid is alles
Vrijheid is alles
In Meierijstad worden sinds het uitbreken van de oorlog in Oekraïne vluchtelingen opgevangen. In juni woonden er 576 Oekraïners op allerlei plekken in Meierijstad. Karyna Kutova is één van hen.
-
We zijn sámen de samenleving
We zijn sámen de samenleving
Michiel Janssen en Annelies Fleuren gingen op uitzending naar Afghanistan. "Er zijn zoveel dingen waar je eigenlijk niet over nadenkt, die totaal niet vanzelfsprekend zijn voor zoveel mensen. Dat is ook wel een beetje confronterend."
-
De loopgraven lagen achter ons huis
De loopgraven lagen achter ons huis
Als jong meisje maakt Tilly van der Vleuten-Hellings (89) uit Schijndel de oorlog bewust mee. Duitsers die door de straat marcheren, granaten die fluitend over je hoofd vliegen en boerderijen die in brand staan. De beelden staan op haar netvlies.
-
Historie op je bord
Historie op je bord
Bedenk een eigentijds gerecht met producten die in de oorlogsjaren ‘op de bon’ waren, of gemakkelijk verkrijgbaar. Met die opdracht ging chefkok Sietse Blummel aan de slag.
-
Piloten in de Pompstraat
Piloten in de Pompstraat
Het is een opvallende speling van het lot: een schilderende Engelse militair die als onderduiker een schuilplaats vindt bij een Schijndelse kunstenaar. Wat schreef Leslie Dowson later in een brief aan Jan Heesters?
-
Emotionele ervaring aan beide kanten van de oceaan
Emotionele ervaring aan beide kanten van de oceaan
Operatie Market Garden is in volle gang. De zesjarige Martin woont in Sint-Oedenrode en treft tijdens het buitenspelen een Amerikaanse soldaat in een schuttersput. De bijzondere ontmoeting zal hem zijn hele leven bij blijven.